Etyomologia i historia nazw miesięcy i dni tygodnia

Czy zastanawiałeś się kiedyś, skąd wzięły się nazwy miesięcy i dni tygodnia, które tak naturalnie wplatamy w naszą codzienną mowę? To podróż w czasie, pełna fascynujących historii o starożytnych bóstwach, cesarzach i dawnych wierzeniach. Przygotuj się na odkrycie ukrytych znaczeń, które kształtowały nasz kalendarz przez wieki.

Miesiące: rzymskie korzenie naszego kalendarza

Większość nazw miesięcy, którymi posługujemy się dzisiaj, ma swoje korzenie w kalendarzu rzymskim. Pierwotnie kalendarz ten miał zaledwie dziesięć miesięcy, zaczynając od marca. Dwa dodatkowe miesiące – styczeń i luty – zostały dodane później.

Styczeń i luty: nowe początki

• Styczeń (łac. Ianuarius) – nazwany na cześć Janusa, rzymskiego boga bram, początków i końców, przedstawianego z dwiema twarzami, spoglądającymi w przeszłość i przyszłość. Idealnie pasuje do początku nowego roku.
• Luty (łac. Februarius) – pochodzi od słowa februa, oznaczającego rytuały oczyszczenia. W tym miesiącu Rzymianie przeprowadzali ceremonie mające na celu oczyszczenie i przygotowanie się na wiosnę.

Od marca do czerwca: bogowie i boginie

Kolejne miesiące to hołd dla rzymskich bóstw:

• Marzec (łac. Martius) – poświęcony Marsowi, bogu wojny. Był to miesiąc, w którym tradycyjnie rozpoczynano kampanie wojenne po zimowej przerwie.
• Kwiecień (łac. Aprilis) – jego nazwa wywodzi się prawdopodobnie od słowa aperire, co oznacza "otwierać". To czas, gdy przyroda budzi się do życia i pąki się otwierają.
• Maj (łac. Maius) – nazwany na cześć Mai, rzymskiej bogini wzrostu i płodności, utożsamianej z grecką Mają.
• Czerwiec (łac. Iunius) – poświęcony Junonie, królowej bogów, patronce małżeństw i kobiet.

Lipiec i sierpień: cesarskie upamiętnienia

W połowie roku pojawiają się miesiące nazwane na cześć wybitnych postaci historycznych:

• Lipiec (łac. Iulius) – pierwotnie Quintilis (piąty miesiąc), został zmieniony na cześć Juliusza Cezara, który urodził się w tym miesiącu i był odpowiedzialny za reformę kalendarza (kalendarz juliański).
• Sierpień (łac. Augustus) – pierwotnie Sextilis (szósty miesiąc), nazwany na cześć pierwszego rzymskiego cesarza, Oktawiana Augusta. Legenda głosi, że musiał mieć tyle samo dni co lipiec, dlatego "odebrano" jeden dzień lutemu.

Wrzesień do grudnia: liczebniki, które "straciły" pozycję

Ostatnie cztery miesiące zachowały swoje pierwotne, liczbowe nazwy, mimo że ich pozycja w kalendarzu się przesunęła:

• Wrzesień (łac. September) – od septem, co oznacza siedem. Pierwotnie był siódmym miesiącem.
• Październik (łac. October) – od octo, czyli osiem. Był ósmym miesiącem.
• Listopad (łac. November) – od novem, czyli dziewięć. Był dziewiątym miesiącem.
• Grudzień (łac. December) – od decem, czyli dziesięć. Był dziesiątym miesiącem.

Ta rozbieżność wynika z faktu, że początkowy rzymski kalendarz miał tylko 10 miesięcy, a rok zaczynał się w marcu. Po dodaniu stycznia i lutego na początku roku, liczbowe nazwy stały się nieścisłe, ale pozostały w użyciu.

Dni tygodnia: od planet do słowiańskich znaczeń

Nazwy dni tygodnia również są świadectwem dawnych wierzeń i wpływów kulturowych. W wielu językach europejskich ich etymologia jest silnie związana z planetami, które w starożytności uważano za bóstwa, oraz z mitologią germańską i rzymską.

Anglosaskie i rzymskie korzenie

• Niedziela (ang. Sunday) – dzień słońca (łac. dies Solis). W większości języków romańskich i germańskich nazwa ta wywodzi się od Słońca. W Polsce i innych krajach słowiańskich nazwa "Niedziela" pochodzi od "nie działać", co oznacza dzień wolny od pracy.
• Poniedziałek (ang. Monday) – dzień księżyca (łac. dies Lunae). Poświęcony Księżycowi. W języku polskim to dosłownie "po niedzieli".
• Wtorek (ang. Tuesday) – nazwa angielska pochodzi od Tiu (lub Tyr), nordyckiego boga wojny, odpowiednika rzymskiego Marsa (łac. dies Martis). Polska nazwa "Wtorek" oznacza "drugi" dzień tygodnia (licząc od niedzieli jako pierwszego dnia wolnego lub poniedziałku jako pierwszego dnia pracy).
• Środa (ang. Wednesday) – angielska nazwa pochodzi od Wodena (Odyna), głównego boga nordyckiego, utożsamianego z rzymskim Merkurym (łac. dies Mercurii). Polska "Środa" to po prostu "środek" tygodnia.
• Czwartek (ang. Thursday) – poświęcony Thorowi, nordyckiemu bogu piorunów, odpowiednikowi rzymskiego Jowisza (łac. dies Iovis). Polska nazwa "Czwartek" oznacza "czwarty" dzień tygodnia.
• Piątek (ang. Friday) – angielska nazwa od Frigg (lub Freya), nordyckiej bogini miłości i płodności, odpowiedniczki rzymskiej Wenus (łac. dies Veneris). Polska "Piątek" to "piąty" dzień tygodnia.
• Sobota (ang. Saturday) – jedyny dzień, którego nazwa w języku angielskim pochodzi bezpośrednio od rzymskiego boga Saturna (łac. dies Saturni). Polska "Sobota" wywodzi się od hebrajskiego słowa szabat, oznaczającego dzień odpoczynku.

Jak widać, choć anglosaskie nazwy dni tygodnia czerpią garściami z mitologii germańskiej i rzymskiej, to język polski i inne języki słowiańskie często opierają się na prostych liczebnikach lub odwołaniach do pozycji dnia w tygodniu czy jego funkcji (odpoczynku).

Etyomologia nazw miesięcy i dni tygodnia to coś więcej niż tylko ciekawostka językowa. To żywe świadectwo historii, kultury i wierzeń, które kształtowały nasze cywilizacje. Każdego dnia, wypowiadając te słowa, nieświadomie łączymy się z odległymi epokami, bóstwami i cesarzami. Następnym razem, gdy spojrzysz na kalendarz, pamiętaj o tej fascynującej podróży w czasie!